ییگیرمه ییتی اولکه نینگ حاکمی بولگن امیر تیمور کورگان، اوزی نینگ موفقیت سِریـنی قویـیـده‌گــی اون ایکّی اصل‌گه باغلیق بولگنی‌نی ایتیب، اوغیل‌لریدن اوشبو نکته‌لرنی دقت‌گه آلیشلرینی ایسته‌گن:ـ

ـ ۱. الله تـعـالـی دیـنـی و حضرت محمد (ص) نینگ شرعیتی‌نی دنیا گه ییتکه‌زیشنی اوزیم‌گه بیر اساس بیلدیم و هر زمان و هر مکان‌ده اسلام‌نی اساس قیلیب قویدیم.ـ

خلق و تیلي‌نینگ یاشي هر قچان هم او اَتَله‌یاتگن آت تاریخي بیلن اۉلچَنه وېرمه‌یدي. چونکه معین تیل اۉز تاریخي دوامیده بیر قنچه نام بیلن یوریتیلگن بۉلووي ممکن. بونینگ مثالي: حاضرگي اۉزبېک، اۉزبېک تیلي اَتمه‌لری‌نینگ کېلیب چیقیش تاریخي اونینگ قدر اېسکي اېمَس. اصلی‌ده اېسه اۉزبېک خلقي و تیلي‌نینگ تاریخي جوده اېسکي زمانلرگه اِیلدیز آتگن بۉلیب، حاضرگي آتي‌نینگ تاریخي اونینگ یاشیني اۉزیده عکس اېتتیرمه‌یدي. اۉتمیش‌ده حاضرگي اۉزبېک‌لر و اولرنینگ تیلي بیر قنچه نام بیلن اَتب کېلینگن.

سۉزنینگ تۉغری یازیلیشی: قـونـدوز سـۉزی صـاف تـورکـی سۉز قتلمی‌گه کیرگنی اوچون، بیز اونی قـنـده‌ی اَیتیـلـسـه شـونده‌ی‌لـیگی‌چه تۉلیق یازه‌میز و تیل دستوری شونی طلب ایته‌دی. فارس، عرب و افغان‌لرنینگ تلفظی اۉزبیک تیلی اوچون معیار بۉله آلمه‌یدی. ذاتاً بیز تورکی یا اۉزبیکچه سۉزلر ترکیبی‌ده کیـلـگـن تاووش یا که حرف‌لرنی توشیریب یازیش‌گه حقیمیز یۉق. عکسینچه اۉزبیک تیلی باشقه تیل‌دن آلـگـن سـۉزلـرنـی بوزیب، اۉز تلفظ قاعده‌سی‌گه ماس‌لشتیریش‌گه تۉله حقلی‌دیر. دیمَک، قـُندوز، قـُندز، کــُندز، کـُهـندژ، دیب یازیش اۉزبیک تیلی اوچون مطلقا یات‌دیر. اصلی‌ده «قـونـدوز» شکلی‌ده یازیلـماغی کیره‌ک.

جارالله‌ محمود زمخشری نینگ «مقدمةالادب» سۉزلیگی تورک/اوزبېک ادبیاتی تاریخیده محمود کاشغری نینگ «دېوان لغات التورک» و محمد بن قیس خوارزمی نینگ «تبیان اللغات التورکی علی لسان قانیقلی» کتابلریدن سۉنگ اوچینچی سۉزلیک سنه‌له‌دی.

سلطان محمد خوارزمشاه گه اهدا قیلینگن محمد بن قیس اثری یۉقالگن و بوکونگه کېلیب بیلیم اهلی اختیاریده اېمس. بیراق، بیز اېلخانیلر زمانیده عرب تیلیده یازیلگن «جمال‌الدین ابن مهنا» نینگ «حلیةالانسان و حلبةاللسان» لغت اثریده تانیتیلگنی همده «احمد منیری» (شرفنامۀ ابراهیمی لغتنامه سیده) و «جهانگیری سۉزلیگی» مؤلفی اوندن فایده‌له‌نیب اېسلله‌گنلر‌یگه کۉره اوشبو سۉزلیک تألیف اېتیلگنی بیلیم اهلی گه بېللی.

کۉچیریب آلیش اوچون اوستیگه کلیک قیلینگ!

http://0up.ir/up10/guest/O-zbekcha-Font.zip

پادشاهی مسجد پاکستان نینگ پنجاب ولایتی لاهور شهریده یېرلشگن تاریخی مسجد بۉلیب مسجد 1671 میلادی ییلی سلطان اورنگزیب بویروغی بیلن قوریلیشگه باشله نگن و 1673 میلادی ییلده توگه دی. مسجد دنیاده بویوکلیکده بېشینچی و جنوبی آسیاده ایککینچی اۉرین دی توتیب، بابریلر دوری نینگ عظمتی نی و کوچینی اوزیده عکس اېتگن. مسجدنینگ اساسی عبادت خانه سیده 5مینگ کیشی، و حیاتیده اېسه 95مینگ کیشیگه چه عبادت قیلیش جای قوریلگن. بو مسجد 1673 میلادی ییل دن 1986 میلادی ییلگه چه (313 ییل له ب) دنیاده اېنگ بویوک مسجد بۉلیب اۉتگن. مسجد نینگ 13.9 متر بویی و 4 مناره سی بار. 1993نچی ییلده پادشاهی مسجد یونسکو تامانیدن فرهنگی میراث دېب ثبت اېتیلدی.

پادشاهی مسجدنینگ معماری اصلوبی و دیزاینی هندوستاننینگ دهلی شهریده جایلشگن جامع مسجدیگه اۉخشی دی. اونینگ دیزاینیده اسلامی، اۉرته آسیا و هندوستانینگ معماری اصلوبلرینی کۉریشینگیز ممکن.

ابو  عبدالله محمد ابن  موسی  780 ییلده خیوه ده توغیلگن . خوارزمی دنیاگه  مشهور ریاضیدان  و منجم صفتیده  تنیلگن . اونینگ نامی  تاریخده  قالدیرگن  بیوک  اثر  "الجبر والمقابله " رساله سیدیر .عالم  850 ییلده  بغداد شهریده وفات  یتگن .
الخوارزمی  مأمون اکادمیه سینینگ  إیلیک  تشکیلاتچیلریدن  و ینگ فعال  اعضالریدن  بیری یدی.
او  الفرغانی  بیلن  بغداد ده  رصدخانه قوریشگه  باشچیلیک قیلدی . رصدخانه ده گی  اسبابلر  یاردمیده  کاءنات سیرلرینی  و یر  کره سینی  اؤرگندی . الخوارزمی  و الفارابی  باشچیلیگیده گی  عالملر   1000 دن  آرتیق  یولدوزلرنی  تیکشیردیلر  همده  اولرنینگ جایلنیش  خریطه سینی  توزدیلر . یر  کره سینینگ أیلهنه  اوزونلیگینی  انیقله دیلر .

اسمی محمود  آته سی نینگ اسمی حسین محمّد اؤغلی  1008-إینچی میلادی، 380-إینچی هجریده ،  حاضرگی قیرغیزستانگه تیگیشلی ایسق کؤل یقینیده گی بارسغان  شهریده، ایریم منبعلرگه کؤره کاشغر نینگ  جنوب غربیده گی اوپَل قیشلاغی نینگ اؤزیغ محلله سیده توغیلگن. باشقه منبعلرده محمود کاشغری نینگ تؤلیق اسمی  شمس الدین محمّد ابن الحسین شکلیده کیلتیریلگن. کیلیب چیقیشی جهتیدن کاشغری قاره خانیلر سلاله سیگه منسوب،آته سی حسین اؤشه دورده گی بارسغان شهری نینگ امیری بؤلگن. کاشغری آنه تاماندن بیبیسی  خواجه سیف الدین بزرگگه بار باریب توته شه دی .

تاج محل- هندوستانده گی بابریلر سلاله سی دوریگه عاید معماری یادگارلیک (1631-1652). آگرا شهری جمنه دریاسی بۉییده شاه جهان سویوکلی خاتینی ارجمندگه (ممتاز محل بېگم)  اَته ب وفاتیدن (1631-7 [جولای) سۉنگ قوردیرگن. کېینچه لیک اۉزی هم شو یېرگه دفن قیلینگن.

مقبره ترک معماری محمد عیسی خان افندی باشچی لیگیده بنیاد اېتیلگن. تاج محل مربع طرحلی، 3 قَوَتلی، 5 گومبزلی. مرمر سوپه (104*104*7) اوستیگه قوریلگن. 4 بورچه گیده گی اینگیچکه مناره لر (بلندلیگی 45 متر) مقبره گه اۉزگه چه حسن بغشله گن. دیوارلری آق مرمر بیلن قاپلنگن، تورلی رنگده گی قیمت بها تاشلر (هقیق، مروارید، صدف، قهربا، زمرد، یاقوت، فیل سویه گی و باشقه.)دن قده مه نقشلر ایشلنگن. باش طرزی (یېنی 56,7 متر) پيشتاق رواکلی. مقبره نینگ آلد تامانیگه 2 قطار درختلر اکېیلگن، فواره لی حوض، گلزارلش تیریلگن اوزون یۉلکه بار. زینه پایلر بیلن مرمر سوپه گه چیقیب، اۉیمه نقش اېشیکدن مقبره گه کیریله دی. اۉرته ده گی کتته گمبزلی خانه ده قاره مرمرلی سغنه قوییلگن. تاج محل نینگ بی قیاس حسنی باغ نینگ جنوب دروازه سی آرقه لی کۉزگه یقّال تشله نه دی. محابتلی بنا قوریلیشیده نه فقط هندوستان، بلکه اۉرته آسیا، ایران، ویزانت معمارلری نینگ اۉزیگه خاص اصلوبلری اۉز افاده سینی تاپگن. مقبره قوریلیشی ده غشت تېروچی قندهارلیک محمد حنیف، ملتان لیک محمد سعید، مناره ده محلی اوسته اسماعیل خان رومی، سمرقندلیک محمد شریف، لاهورلک کاظم خانلر غمده کۉپگینه نقاش و خطاطلر قطاریده بخارالیک آته محمد و شکور نقاشلر قتنه شگن.

 هوشنگ قویاش پیگیر: تیارله گن کیش

اوزبـیـک خـلـقـی، مـیـنـگ یـیـل لـه ب تـاریـخـیـده اوز عـرف و عـادت لـریـنی گـیـنـگـه یـتـیـریـب، کـتـتـه بـایـلـیـک گـه ایـگـه بـولـگـن. اولـوســمـیـز، بـولـگـه ده گـی خـلـق لـر بـیـلـن قـایـنـه شــیـب، اوز بـای کـلـتـوریـنـی بـاشــقـه لـرگـه هـم ســوغـه بـیـرگـن. چـیـگـره ده گـی کـلـتـورلـرنـیـنـگ تـاثـیـری آســتـیـگـه هـم قـالـگـن. عـرف و عـادت لـریـمـیـز تـوغـریـســـیـده کـتـابـلـر یـاز ســـَک بـیـلـه آز. بـای خـلـقـمـیـزنـیـنـگ بـای بـارلـیـک لـریـنـی قـیـســـقـه بـیـربـیـچـیـمـده تـولـیـق بـیـرشـــکـلـده بـیـان قـیـلـیـش امـکــانـســــیـز.

علی قوشچی (تخلصی; اصل اسم شریفی مولانا علاوالدین علی ابن محمد قوشچی سمرقندی) (1403 سمرقند-1474 استانبول) فلکیات شناس و ریاضیاتچی عالم، اولوغ بېک علمی مکتبی نینگ اَتاقلی نماینده لری دن بیری، اونینگ یقین شاگردی. امیرتیمور قرارگاهی نینگ باشلیغی نینگ اۉغلی. اولوغ بېک سرایی ده قرچیغه ی لر باغگنی اوچون اونی "قوشچی" دېیشگن. علی قوشچی باشلنغیچ معلوماتنی سمرقندده آله دی. اۉز معلوماتینی آشیریش اوچون 1414 ایران نینگ کرمان شهریگه باره دی و او یېرده گی مدرسه ده 3 ییل تعلیم آله دی، اینیقسه طبیعی فن لرنی خصوصاً فلکیات، ریاضیاتنی پخته اۉرگه نه دی، 1417 ییل سمرقندگه قیته دی. بو وقتده سمرقنده ده اولوغ بېک مدرسه سی قوریله یاتگن اېدی. علی قوشچی شو مدرسه ده هم تعلیم آلیشنی دوام اېتیره دی. قاضی زاده رومی و غیاث الدین کاشی لردن علم سیرلرینی اۉرگه نه دی. مدرسه نی بیتیرگچ شو یېرده فلکیات و ریاضیاتدن مشغولاتلر آلیب باره دی، علمی ایشلر بیلن مشغول بۉله دی. اولوغ بېک رصدخانه سینی قوریش ایشلریده هم فعال قتنه شه دی. شو دورده "حساب رساله سی" و "نجوم" رساله سی اثرلرینی یازه دی و علم اهلی آره سیده کتّه آبرو قازانه دی. 1428 ییلده اولوغ بېک رصدخانه سی ایشگه توشوریلگچ، بو یېرده اولوغ بېک رهبرلیگی ده کوزه تولر آلیب باره دی.  رساله لر یازیشده دوام اېته دی. اولوغ بېک نینگ "زیج جدید کۉره گانی" اثری یازیلیشده علی قوشچی نینگ هم حصه سی کتته.  1438 ییلده اولوغ بېک علی قوشچی نی ختای سلطنیتیگه اېلچی قیلیب یوباره دی، او ختای دن قیتیب کېلگچ، "ریاضیات و نجومی جغرافیه" اثرینی یازه دی.

^{فرغانه نینگ سولم  مرغیلان شهری گه قرشلی رِشتان قیشلاغیده 7 عصر باشلری، 511 هجری ییلی رجب آیی نینگ سککیزینچی کونی (میلادی 1123- 23 سپتمبر) عصر نمازیدن کیین اوشه دورنینگ بویوک فقیه لریدن بولمیش ابوبکر بن الخلیل عایله سیده ساغلام  بیر کودک دنیاگه کیلدی. اونگه علی دیب اسم بیردیلر. علی بن ابوبکر باله لیگیدن آق اوزیگه خاص خصلتلری بیلن عایله اعضالری مهرینی قازاندی. توغمه قابلیّت، طبیعی لیاقت، سیزگیر روح، توشونیش و انگلشده گی زیرکلیک باله نینگ هر بیر حرکتیده  کؤز گه تشلنردی.}

اۉتگن حیاتینگ نی اۉز معلمینگ بیل.

ماتریدی

خًلق گۉزل بۉلسه، برچه خلق سېوه دی-خًلقی توغیری بۉلگن تورگه چیقه دی.

یوسف خاص حاجب

اوزینگدن کېینگی لرگه عبرت بۉلی دېسنگ، اۉزینگدن ایلگه ریلردن عبرت آل.

آته لر سۉزی

بیلمه گننی سوره ب اۉرگن گن عالم، عارله نیب سوره مه گن اۉزیگه ظالم.

علیشیر نوایی

بیله گی زۉر بیرنی یقیتر، بیلیمی زۉر- مینگنی.

امیر تیمور اۉگیتلری

بو کون نینگ تدبیری سببلی اېرته نینگ تدبیری گه احتیاجی قالمه گن کیشی عقللی دور.

ابوریحان بیرونی

کول تیگین قبر تاشی یازووی تورک خاقانلیگی دولتی نینگ اجتماعی- سیاسی حیاتی، قبیله و خلقلرنینگ عرف- عادتلری، تیلی و معلوم درجه ده بدیعی سوز صنعتی بیلن تانیشتیره دی.

اورخون- ینیسی یادگارلیکلری نینگ اهمیتی: اورخون- ینیسی یازویده گی خاطره لر بیشینچی- سکیزینچی عصرلرنینگ جوده قیمتلی یادگارلیکلری دیر. اولر قبر تاشلریگه اوییب یازیلگن تاریخ و مرثیه لردن، تورلی خیل حجت، تمغا، پول و باشقه لردن عبارت. «تون یوکوک»، «اویوک- ارخان»، «بارلیق»، «تووه» و باشقه لرهم کول تیگین و بیلگه قاآن یادگارلیکلری سینگه ری مهم یادگارلیکلر دیر. بولر آلتای دن مغولستانگه قدر چوزیلگن بی پایان منطقه ده یشه گن خلقلر و قبیله لر تمانیدن یره تیلگن. متنلرده قرغیز، اویغور، اوغوز و ینه بیر قنچه خلقلرنینگ، قبیله لرنینگ ناملری تیلگه آلینه دی. آیریم تاریخی شخصلر او یا که بو نژادی قتله م گه منسوب کیشیلر صفتیده مجسم لنه دی. یادگارلیکلرنینگ تیلی بیر- بیریدن بیر مونچه فرق قیله دی. شولر اساسیده آیریم یادگارلیکلرنی حاضرگی معلوم بیر تیل نینگ قدیمگی یادگارلیگی دیب آیتیش ممکن. و. و. رادلوف، ویلهیلم تامسن و س. ی. مالوف ینیسی بوییده گی کوپچیلیک یادگارلیکلرنی قدیمگی قرغیز تیلیگه منسوب دیب حسابله یدیلر. بیراق یادگارلیکلرنینگ همه سینی هم شو طریقه معلوم بیر خلققه منسوب دیب حسابلب بولمه یدی، چونکه بو یادگارلیکلرنی یره تگن خلقلر و قبیله لر اوزاق تاریخی ترقیات دوامیده بیر- بیرلریگه چاتیشیب کیتدیلر، ماوراءالنهرده گی خوارزمی لر، سغدیلر و باشقه کوپگینه خلقلر بیلن اره لشدیلر، تورکی تیللر گروپیده گی تیللرده سوزلشوچی کوپگینه خلقلرنینگ اساسی نژادی بنیادینی تشکیل قیله دیلر، آلتینچی- سکیزینچی عصرلرده ماوراءالنهرده تورکی تیل جوده کینگ یایلدی.

          او

آلتینچی عصرنینگ اورته لریده آلتای، ییتی سوو مرکزی آسیاده گی تورلی قبیله و خلقلر بیرله شیب، تورک خاقانلیگی دیب اته لگن دولت وجودگه کیلدی. بیراق بو دولت مرکز له شگن دولت بولیمی، بلکه اون ته تورک قبیله سی نینگ فیدریشنی ایدی. تورک خاقانلیگیده گی قبیله و خلقلر اجتماعی- اقتصادی ترقیات نینگ تورلی باسقیچیده یشه ر ایدیلر. دهقانچیلیک بیلن شغلله نوچی اوتراق اهالی بیلن بیرگه چارواچی کوچمنچیلر هم جوده کوپ ایدی، اوتراق اهالی پدر شاهی- فیودال باسقیچیده یشه سه، کوچمنچی اهالی اساساً پدر شاهی جامعه توزومی باسقیچیده بولیب، اولرنینگ جامعه سی طبقاتی ضدیتلر چوقورله شووی و تابعلر نینگ کوپه ییب باریشی بیلن استه- سیکین ساده له شیب بارماقده ایدی. دولت باشیده «خاقان» و خاقان زاده لر نینگ کینگاشی «قورولتای» توره ر ایدی، قبیله باشلیقلری «بیگ» ییریک عملدارلر «تگین»، «شادی» و باشقه ناملر بیلن، اهالی «بودون» یا که «قره بودون» نامی بیلن یوریتیلر ایدی، تورک خاقانلیگی، چین، بیزانس و باشقه مملکت لر بیلن سودا- ساتیق علاقه لریده بولگن دولت منطقه سیده یگانه حاکم دین بولیمی، آسمان عبادتی، زردشتی لیک، شامانیزم و باشقه آیین لر همده اولرنینگ سینکریتیک شکلی ترقه لگن ایدی.

 ینیسی دریاسی حوزه سیده گی رون یازوی یادگارلیکلری اون سکیزینچی عصرنینگ باشلریده روس خدمتچیسی ریمیزوف خبری و سونگره سویدن لیک صاحب منصب یاگن ستر لینبیرگ و عالم میسیر شیمیدت اثرلریده گی معلومات آرقه لی علم و فنگه معلوم بولگن ایدی. بیراق اوزاق وقت دوامیده عالملر بو یادگارلیکلرنی اوقیب انیقله شگه موفق بولالمه دیلر. اون توقوزینچی عصرنینگ بیرینچی چاریکیده «سیبیرسکی ویستنیک» (سایبریا خبرلری) مجله سیده گریگوری سیپاسکی نینگ ینیسی یادگارلیکلری حقیده مقاله سی باسیلدی. بو مقاله لاتین تیلیگه ترجمه قیلیندی. یادگارلیکلر حقیده گی معلومات کوپ مملکتلرنینگ عالملریگه معلوم بولدی. لیکن تیکشیریش و یازونی اورگه نیش اقداملری ینه نتیجه بیرمه دی، چونکه یادگارلیکلرنینگ «رمزی» آچیلمه دی.

اؤزبیک تیلی آلتای تیللر عایله سی نینگ تورکی تیللر تورکومیگه کیره دی.

اؤزبیک ادبی تیلی تاریخی قوییده گی دورلرنی اؤز ایچیگه آله دی:

میلاد دن آلدین گی دورلردن تا  10 نچی عصرلرگه چه بؤلگن دور. بو دور ده گی تیل فن ده قدیمگی تورکی تیل دیب یوریتیله دی. قدیم گی خلق آغزه کی ایجادی نمونه لری، اؤرخون-اِنه سای یادگار لیک لری(6-7 عصرلر) شو تیل ده یره تیل گن.

10-14 نچی عصرلرده عمل ده بؤلگن تیل اسکی تورکی تیل دیب اَتهله دی. محمود کاشغری نینگ "دیوان لغات التورک" ( تورک تیللری دیوانی)، یوسف خاص حاجب "قوتدغو بیلیگ" ( سعادت گه یوللاوچی بیلیم )، احمد یوگنهکی نینگ "هیبت الحقایق" ( حقیقت لر ارمغانی)، خوارزمی نینگ  "محبت نامه"، ربغوزی نینگ "قصه ربغوزی" اثرلری شو تیل ده یره تیلگن.

15 نچی عصردن 19 نچی عصرنینگ ایککینچی یریمیگه چه قؤللنگن تیل اسکی اؤزبیک ادبی تیلی دیب ناملنگن. عطایی، سککاکی، سیفی سرایی، لطفی، علیشیر نوایی، بابر، مشرب، توردی، مخمور، گلخانی، مقیمی، فورقت، ذوقی و باشقه کوپلب ایجادکار لرنینگ اثرلری شو تیلده یره تیلگن.

19 نچی عصر نینگ ایککینچی یریمیدن حاضر گی دور گه چه ایشلتیب کیله یاتگن تیلیمیز حاضر گی اؤزبیک ادبی تیلی دیب اَتهله دی. حاضر گی کونگه چه یره تیلگن برچه اثرلر حاضرگی اؤزبیک ادبی تیلی نینگ نمونه لری حساب لنه دی.

اسکی اؤزبیک تیل نینگ رواجی بویوک علیشیر نوایی نینگ نامی بیلن باغلیق دیر. او اسکی اؤزبیک تیل نینگ کِنگ امکانیت لریدن فایده لنگن حالده عجایب اثرلر یرهتیب گنه قالمسدن، بو تیلنی علمی جهت دن چوقور تدقیق قیلوچی "محکمه اللغتین" ناملی یریک علمی اثرهم یازدی و اونده اؤزبیک تیلی نینگ باشقه تیللردن هیچ کم ایمس لیگینی ایشانرلر مثالی بیلن اثبات لب بیردی.

جلال الدین رومی جهان ادبیاتی نینگ معظم سیمالریدن بیری. او اۉزیدن کېینگی شرق و غرب سۉز صنعتی گه کتته تاثیر اۉتکزدی. حافظ شیرازی، عبدالرحمن جامی، علیشیرنوایی، میرزاعبدالقادر بیدل کبی بویوک سۉز استاذلری مولانا نی اۉزلریگه استاذ دېب بیلیشگن.  بویوک (هی یوت)ابوالقاسم فردوسی، شیخ سعدی، خواجه حافظ لر قطاریده جلال الدین رومی ایجادینی هم« خضر چشمه سی» دېب اته­گن. مشهورلیکده فردوسی نینگ «شاهنامه » سی، سعدی نینگ « گلستانی»، حافظ نینگ «دېوانی» بیلن بیر قطارده تورگن، فارسی قرآن نامی بیلن شهرت قازانگن« مثنوی معنوی» نی انسان معنوی حیاتی نینگ قاموصی صفتیده نه فقط شرقده، بلکی غربده هم اخلاص بیلن اۉرگنیشگن.

امام بخاری رحمه الله مسلمانلرننگ آلدیده حدیث عالم لرینی إینگ اهمی دن بولیب وقرآن کریم دن کیین"اصح الکتب"و"الجامع الصحیح" نام بیلن مشهوربولگن اثرنی ایگه سی دورلر،وامام بخاری ننگ تولیق اسمی أبوعبدالله محمدبن اسماعیل بن ابراهیم بن المغیرة الجعفی البخاری بولیب واهل علم اورتاسیده امام بخاری نام گه شهرت تاپگنلر.

إمام بخاری رحمه الله بیریوزتوقسان تورتینچی هجری یلی ننگ شوال آیی وجمعه کیچه سیده بخارا شهریده توغولگنلر،کیچیک لیکلریده آته لری"اسماعیل"وفات قیلیب آنه لرینی تربیتی گه اوتگنلر،وآنه لری عابده وزاهده بولگن برعیال ایدی که محمداوغلی نی یخشی لب تربیت قیلدی،وهمده امام بخاری کیچیک لیکده کوزدن معذوربولگن ایدیلرکه آنه لری دائماشفایاب لیگی اوچون دعاءقیلورایردی،انه شول ایدی که آنه لری حضرت ابراهیم خلیل الله نی خواب لریده کوریب بالنگ نی کوزی آچیلدی دیب بشارت خبرینی بیرگنلریدن کیین امام بخاری ننگ کوزی آچیلگن.

اۉچمس ایزلر: تأریخدن معلوم بۉلیشیچه، افغانستان- تورکی خلقلرنینگ قدیمی و تأریخی وطنی حسابلَنه‌دی. افغانستان دېگن سیاسی- جغرافی حدود اۉرته گه کېلمسدن آلدین بو یورتده، تورکی سلاله‌لر اوزون ییللر بیرین- کېتین حُکم سوریب کېلگنلر. میلاددن آلدین هونلر، کوشانیلر و اوندن کېیین یفتلیلر (هفتالیتلر) سلطنت قوریب، بویوک مدنیت یره‌تیب، اۉزلریدن اۉچمس ایز قالدیریشگن. شونینگدېک، رتبیل شاهلر، کابل شاهلر، قرلوق شاهلر، قاره خانیلر، غزنویلر، سلجوقیلر، موغول‌لر، تیموریلر، بابر و اۉنینگ اولاده‌لری، شایبانیلر، افشاریلر، اشتر خانیلر و نهایت جنوبی تورکستان اۉزبیک خانلیکلری (خلم خانلیگی، بلخ خانلیگی، آقچه خانلیگی، سرپل خانلیگی، شبرغان خانلیگی، اندخوی خانلیگی، میمنه خانلیگی) سیاسی سلاله‌لر صفتیده حکمرانلیک قیلیب کېلدیلر.

تورکچه، تورکی،…چغتای تیلی، اېسکی اۉزبېکچه،… اۉزبېکچه، اۉزبېک تیلی، اۉزبېکی،… سۉزلر و اتمه لرحقیده

اۉزبېک (تورک) لکسیکولوژی سیده تیل تۉغری سیده تورلی اتمه لر و لکسیمه لر قۉللـه نیلیب کېلگن و کېلماقده. بو مسأله ده گی خیلمه-خیللیک شونچه که اۉز-اۉزیدن اۉرته گه کېلمه ی، بلکه اونینگ تورلی تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی عینی و حقیقی عامللر و سببلری بار. زمان چۉزیغی، جانلی تیللر (اولر بیلن ادبی تیل هم) نینگ اۉزگریشی و رواجلنیشی، سۉز خزینه سینینگ دایمی اۉزگروچنلیگی، بشقه تیللر بیلن مناسبتده بۉلگنلیگی، تیلچیلیک ساحه سیده گی قۉلگه کیریتیلگن یوتوقلر نیگیزیده اونینگ لکسیک قاعده لری و خزینه سینی ترتیب-قاعده گه سالیش، تازه لش، ینگیلش و … لر کبی نرسه لر اساسی سببلردن سنه له دی.